1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMELERİ : BALIKÇILIK VE AÇIK DENİZİN CANLI KAYNAKLARININ KORUNMASI HAKKINDA SÖZLEŞME

29 Nisan 1958'de Cenevre'de imzalandı, 20 Mart 1966'da yürürlüğe girdi.

Türkiye, bu sözleşmeye taraf değildir.

4 Ana Sözleşmeden oluşan 1958 Cenevre Sözleşmeleri, yerini 10 Aralık 1982'de imzalanan BM Deniz Hukuku Sözleşmesine bırakmıştır.

(Aslan Gündüz, Milletlerarası Hukuk - Temel Belgeler Örnek Kararlar, Betaş Yayınları, İstanbul 2000)

Bu Sözleşmeye Taraf olan Devletler,

Denizin canlı kaynaklarını işletmek için modern tekniklerin gelişmesinin, dünyanın artan nüfusunun yiyecek ihtiyacını karşılamak hususunda insanın yeteneğini arttırarak bu kaynakların bir bölümünü haddinden fazla işletilme tehlikesine maruz bıraktığını düşünerek,

Açık denizin canlı kaynaklarının korunmasında bahis konusu olan problemlerin niteliğinin, bunların mümkün olur olmaz, bütün ilgili Devletlerin müşterek hareketi ile milletlerarası işbirliği esasına göre, halledilmesini açık bir zaruret haline getirdiğini de düşünerek,

Aşağıdaki hususlarda anlaştılar:

Madde 1

1. Bütün Devletler,
a- ahdi yükümlülükleri,
b- kıyı Devletinin bu Sözleşmede öngörülen menfaatleri ve hakları, ve
c- açık denizin canlı kaynaklarının korunması ile ilgili olarak aşağıdaki maddelerde yer alan hükümler mahfuz kalmak üzere, vatandaşlarının açık denizde balıkçılık yapmaları hakkına sahiptir.
2. Bütün Devletler açık denizin canlı kaynaklarının muhafazası için vatandaşlarına uygulanmak üzere gerekli olan tedbirleri almak veya bunları almak için diğer Devletlerle işbirliği yapmak yükümlülüğü altındadır.
Madde 2

Bu Maddede kullanıldığı üzere, “açık denizin canlı kaynaklarının muhafazası” ifadesi, azami gıda stokunu ve diğer deniz ürünleri sağlamak için bu kaynaklardan devamlı şekilde optimum rekolteyi sağlamayı mümkün kılan tedbirlerin toplamı demektir. Muhafaza programları her şeyden önce insani tüketim için yiyecek stoku sağlamak amacıyla hazırlanacaktır.
Madde 3

Vatandaşları açık denizin herhangi bir bölümünde diğer Devletlerin vatandaşlarının avlamadığı herhangi bir balık sürüsünü (stokunu) veya sürülerini (stoklarını) veya diğer canlı deniz kaynaklarını avlayan bir Devlet, o sahada, etkilenen canlı kaynakların muhafazası amacıyla gerekli olduğu zaman vatandaşlarına uygulamak üzere tedbirler alacaktır.
Madde 4

1. İki veya daha fazla Devletin vatandaşları açık denizin herhangi bir sahasında veya birden fazla sahasında aynı balık sürüsü (stoku) veya sürülerini (stoklarını) veya diğer canlı deniz kaynaklarını avlıyorsa, bu Devletler, içlerinden herhangi birisinin talebi üzerine, etkilenen canlı kaynakların muhafazası için kendi vatandaşlarına uygulanmak üzere, gerekli tedbirleri müştereken almak amacıyla müzakerelere girecektir.
2. ilgili Devletler oniki ay içinde anlaşmaya varamazsa, taraflardan herhangi birisi 9. maddede öngörülen prosedürü başlatabilir.

Madde 5

1. Madde 3 ve 4’de zjkredilen tedbirlerin kabulünden sonra, diğer Devletlerin vatandaşları, açık denizin bir veya daha fazla sahasında aynı balık sürüsünü (stoku) veya sürülerini (stoklarını) veya denizin diğer canlı kaynaklarını avlıyorsa, diğer Devletler, şeklen ve fiilen ayırım yapmayacak olan (bu) tedbirleri, bunların Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün Genel Direktörüne bildirilmiş olduğu tarihten en geç yedi ay sonra kendi vatandaşlarına uygulayacaklardır. Genel Direktör isteyen herhangi bir Devleti ve her halde tedbirleri başlatan Devletin tasrih ettiği herhangi bir Devleti bu gibi tedbirlerden haberdar edecektir.
2. (Zikredilen) diğer Devletler bu tarzda alınan tedbirleri kabul etmezse ve oniki ay içinde hiçbir anlaşmaya varılmazsa, ilgili taraflardan herhangi birisi 9. maddede öngörülen prosedürü işletebilir. 10. Maddenin 2. paragraf hükmü saklı kalmak üzere, benimsenen tedbirler özel komisyon kararına kadar mecburi niteliğini koruyacaktır.

Madde 6

1. Bir kıyı Devleti, kendisinin karasularına bitişik olan açık denizin herhangi bir bölgesindeki canlı kaynakların verimini idame etmede özel bir menfaate sahiptir.
2. Bir kıyı Devleti, vatandaşları açık denizde balıkçılık yapmazsa dahi, bu sahada açık denizin canlı kaynaklarını muhafaza etme amacıyla herhangi bir araştırma ve düzenleme sistemine eşit şekilde katılma hakkına sahiptir.

3. Vatandaşları, bir kıyı Devletinin karasularına bitişik olan açık denizin herhangi bir bölgesinde balıkçılık yapan bir Devlet, o kıyı Devletinin talebi üzerine, açık denizin o bölgedeki canlı kaynaklarının muhafazası için gerekli tedbirleri müştereken belirlemek amacıyla müzakerelere girecektir.

4. Vatandaşları bir kıyı Devletinin karasularına bitişik olan açık denizin herhangi bir sahasında balıkçılık yapan bir Devlet, kıyı Devletinin kabul etmiş olduğu tedbirlere aykırı olan muhafaza tedbirlerini o sahada uygulamayacaktır, fakat açık denizin o sahadaki canlı kaynaklarını muhafaza için gerekli olan tedbirleri müştereken belirlemek amacıyla kıyı Devletiyle müzakerelere girecektir.

5. ilgili Devletler oniki ay içinde muhafaza tedbirleri hususunda anlaşmaya varmazsa, taraflardan herhangi birisi 9. maddede öngörülen usulü başlatabilir.

Madde 7

1. Herhangi bir kıyı Devleti 6. maddenin 1. paragraf hükümlerini dikkate alarak denizin canlı kaynaklarının verimliliğini idame ettirmek amacıyla karasularına bitişik herhangi bir açık deniz sahasındaki herhangi bir balık sürüsü (stoku) veya sürüleri (stokları) için uygun düşen muhafaza tedbirlerini tek taraflı olarak alabilir; şu kadar ki ilgili diğer Devletlerle o konuda yapılan müzakerelerin altı aylık bir süre içinde bir anlaşmayla sonuçlanmamış olması gerekir.
2. Kıyı Devletinin bir önceki paragrafa göre almış olduğu tedbirlerin diğer Devletler hakkında geçerli olması aşağıdaki şartların yerine getirilmesine bağlıdır:

a- mevcut balıkçılık bilgisi ışığında muhafaza tedbirlerinin acilen uygulanma ihtiyacı varsa,
b- alınan tedbirler uygun bilimsel bulgulara istinat ediyorsa,
c- bu gibi tedbirler yabancı balıkçılara karşı şeklen ve fiilen ayırım yapmıyorsa.
3. Bu tedbirler, bunların geçerlilikleriyle ilgili herhangi bir anlaşmazlık bu sözleşmenin ilgili hükümlerine uygun şekilde çözümleninceye kadar yürürlükte kalacaktır.
4. Bu tedbirler diğer ilgili Devletler tarafından kabul edilmezse, taraflardan herhangi birisi 9. maddede öngörülen prosedürü işletebilir. 10. maddenin 2 ci paragrafı hükmü saklı kalmak üzere alınan tedbirler özel komisyonun kararına kadar bağlayıcı niteliğini koruyacaktır.

5. Farklı Devletlerin kıyıları bahis konusu olduğunda, Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesinin 12. maddesinde tarif edilmiş olan coğrafi sınırlandırma prensipleri uygulanacaktır.

Madde 8

1. Vatandaşları, kıyılarına bitişik olmayan herhangi bir açık deniz bölgesinde balıkçılık yapmazsa dahi, o bölgedeki açık denizin canlı kaynaklarının muhafaza edilmesinde özel bir menfaati olan herhangi bir Devlet, vatandaşları orada balıkçılık yapan Devlet veya Devletlerden, 3. ve 4. maddelere göre gerekli olan muhafaza tedbirlerini almalarını isteyebilir. Bunu yaparken, aynı zamanda kendi görüşüne göre bu gibi tedbirleri gerekli kılan bilimsel sebeplerden bahsedecek ve özel menfaatlerini gösterecektir.
2. Oniki ay içinde hiçbir anlaşmaya varılmazsa, bu gibi bir Devlet 9. maddede öngörülen prosedürü işletebilir.

Madde 9

1. Devletler arasında 4, 5, 6, 7 ve 8 ci maddelere göre çıkabilecek her hangi bir ihtilaf, taraflar Birleşmiş Milletler Şartı’nın 33. maddesinde öngörülen diğer bir barışçı çözüm yöntemi ile çözümlemeye razı olmadıkça, taraflardan herhangi birisinin talebi üzerine, çözümlenmek üzere beş üyeden müteşekkil özel bir komisyona havale edilecektir.
2. Komisyon üyeleri, ki bir tanesi başkan olarak tayin edilecektir, bu Madde hükmüne göre çözüm talebinin yapılmasından itibaren üç ay içinde ihtilaf halindeki Devletler tarafından anlaşarak belirlenecektir. Anlaşma sağlanmazsa, diğer herhangi bir taraf Devletin talebi üzerine, bu komisyon üyeleri, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri tarafından. müteakip üç ay içinde ihtilaflı taraflarla ve Milletlerarası Adalet Divanı Başkanı ile ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Genel Direktörü ile istişare etmek suretiyle ihtilafa taraf olmayan Devletlerin vatandaşı olan ve halledilecek ihtilafın niteliğine göre balıkçılıkla ilgili hukuki, idari ve bilimsel sorunlar alanında uzmanlaşmış ehliyetli kişiler arasından tayin edileceklerdir. İlk (asıl) tayinden sonra ortaya çıkacak herhangi bir boşluk ilk seçim için öngörülen aynı usullerle doldurulacaktır.

3. Bu Maddelerde öngörülen usule taraf olan herhangi bir Devlet, vatandaşlarından birisini özel komisyona tayin etmek hakkına sahip olacaktır; bu kişi bir komisyon üyesi ile aynı şekilde prosedüre (davaya) bütünüyle katılabilme hakkına sahip olacak fakat oylama hakkı olmayacak veya komisyon kararının oluşmasına iştirak etmeyecektir.

4. Komisyon, kendi çalışma usulünü kendisi tayin edecektir. Bunu yaparken prosedürün her bir tarafına, görüşlerini tamamiyle bildirme ve davasını savunma imkanını temin edecektir. Taraflar arasında anlaşma olmazsa, harcama ve masrafların prosedürün tarafları arasından nasıl paylaşılacağını da karara bağlayacaktır.

5. Özel komisyon tayin edildiği tarihten itibaren beş aylık bir süre içinde kararını verecektir, ancak zaruret halinde, süreyi üç ayı geçmeyecek bir dönem için uzatabilir.

6. Özel komisyon kararını verirken, bu Maddeler ve taraflar arasında ihtilafın çözümü ile ilgili herhangi bir özel anlaşmayla bağlı kalacaktır.

7. Komisyonun kararları çoğunlukla alınacaktır.

Madde 10

1. Özel Komisyon, 7. maddenin uygulanmasında ortaya çıkacak ihtilaflarda, o maddenin 2. paragrafında sıralanan ölçüleri uygulayacaktır. 4, 5, ve 6. maddenin uygulanmasında ortaya çıkan ihtilaflarda, Komisyon ihtilafta bahis konusu olan konulara göre, aşağıdaki ölçüleri uygulayacaktır:
a- 4, 5, ve 6. maddelerin uygulanmasında ortaya çıkan ihtilafların karara bağlanması bakımından müşterek olan aşağıdaki şartlar aranır:
(i) bilimsel bulguların, muhafaza tedbirlerinin zaruri olduğunu göstermesi;
(ii) spesifik tedbirlerin bilimsel bulgulara istinat etmesi ve uygulanabilir (pratik) olması, ve
(iii) tedbirlerin diğer Devletlerin balıkçılarına karşı şeklen ve fiilen ayrım yapmama
b- Sekizinci maddenin uygulanmasında ortaya çıkan ihtilafların karara bağlanmasında duruma göre bilimsel bulguların muhafaza tedbirlerinin zaruri olduğunu göstermesi veya muhafaza programının yeterli olması.
2. Özel komisyon, nihai kararını verinceye kadar tartışmalı tedbirlerin uygulanmayacağını kararlaştırabilir. Şu kadar ki 7. maddenin uygulanmasında ortaya çıkan ihtilafIarda, komisyon prima facia delillere göre bu gibi tedbirlerin acilen uygulanması ihtiyacının olmadığını gördüğü zaman bu tedbirler sadece ertelenebilir.
Madde 11

Özel komisyonun kararları, ilgili Devletleri bağlayacaktır ve Birleşmiş Milletler Şartı’nın 94. maddesinin 2. paragrafı hükümleri bu kararlar bakımından geçerlidir. Kararlarla birlikte tavsiyeler de yeralıyorsa, bunlar mümkün olan en büyük dikkatle gözönüne alınacaktır.
Madde 12

1. Özel komisyonun nihai kararının maddi temeli, balık sürüsünün (stoku) veya sürülerinin (stoklarının) veya diğer canlı deniz kaynaklarının durumunda veya balıkçılık yöntemlerinde özlü değişiklikler meydana gelmesi sebebiyle değişirse, ilgili Devletlerden herhangi birisi diğer Devletlerden muhafaza tedbirlerinde zaruri olan değişiklikleri müştereken yapmak amacıyla müzakerelere girmelerini isteyebilir.
2. Makul bir süre içinde hiçbir anlaşmaya varılmazsa, ilgili Devletlerden herhangi birisi tekrar 9. maddede öngörülen prosedüre başvurabilir. Şu kadar ki ilk karardan itibaren en azından iki yıl geçmiş olmalıdır.

Madde 13

1. Bir Devletin karasularına bitişik olan açık deniz bölgelerindeki deniz tabanına tespit edilen teçhizat vasıtasıyla işletilen balıkçılık sahalarının (fisheries) o Devlet tarafından düzenlenebilmesi, o Devlet vatandaşlarının uzun zamandan beri bu balıkçılık sahalarını idame ettirmiş olmaları ve işletmiş olmalarına bağlıdır. Şu kadar ki, balıkçılığın uzun zamandan beri teamüle göre münhasıran vatandaşlar tarafından yapılmış olduğu sahalar dışında vatandaş olmayanlar vatandaş olanlarla eşit şekilde bu faaliyetlere katılmaya mezundurlar. Bununla beraber, bu düzenlemeler, o sahaların genel açık deniz statüsünü etkilemeyecektir.
2. Bu Maddede kullanılan “deniz tabanına tespit edilmiş teçhizat vasıtasıyla işletilen balıkçılık sahaları” ifadesi, deniz tabanına tespit edilmiş istinat unsurları olan, bir mahalde kurulu olan ve daimi şekilde çalışmak üzere orada bırakılan veya kaldırılsa dahi, her mevsim aynı mahalde eski haline getirilen teçhizatın kullanıldığı balıkçılık sahaları manasına gelir.

Madde 14

1, 3, 4, 5, 6 ve 8. maddelerde kullanılan “vatandaşlar” terimi, mürettebatının vatandaşlığına bakmaksızın, ilgili Devletin kanunlarına göre onun vatandaşlığına sahip her büyüklükteki tekne veya vasıta demektir.
Madde 15

Bu Sözleşme, 31 Ekim 1958’e kadar, Birleşmiş Milletler’in veya uzmanlık örgütlerinin üyesi olan bütün Devletlerin veya Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun bu Sözleşmeye katılmaya davet ettiği diğer herhangi bir Devletin imzasına açık olacaktır.
Madde 16

Bu Sözleşme, onaya tabidir, Onay belgeleri Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne tevdi edilecektir.
Madde 17

Bu Sözleşme, 15.. maddede zikredilen kategorilerden herhangi birisine mensup olan herhangi bir Devletin katılmasına açık olacaktır. Katılma belgeleri Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne tevdi edilecektir.
Madde 18

1. Bu Sözleşme yirmiikinci onay veya katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne tevdi edildiği tarihi takip eden otuzuncu günde yürürlüğe girecektir.
2. Yirmiikinci onay veya katılma belgesinin tevdi edilmesinden sonra Sözleşmeyi onaylayan veya ona katılan her bir Devlet için Sözleşme, bu Devletin onay veya katılma belgesini tevdi etmesinden sonraki otuzuncu günde yürürlüğe girecektir.

Madde 19

1. imza, onay veya katılma sırasında, herhangi bir Devlet Sözleşmenin 6, 9, 10, 11 ve 12. maddeleri dışında kalan maddelerine çekince koyabilir.
2. Bundan önceki paragraf gereğince bir çekince ileri süren herhangi bir akit Devlet, herhangi bir zamanda Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne hitabeden bir bildirim ile çekincesini geri alabilir.

Madde 20

1. Bu Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarihten itibaren beş yıllık bir sürenin geçmesinden sonra, herhangi bir akit taraf herhangi bir zamanda Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne yazılı olarak hitap eden bir bildirim ile bu Sözleşmenin revizyonu için bir talepte bulunabilir.
2. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, bu talep hakkında, varsa, alınacak tedbirleri kararlaştıracaktır.

Madde 21

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, Birleşmiş Milletler üyesi olan bütün Devletleri ve 15. maddede zikredilen diğer Devletleri:
a- 15, 16 ve 17. maddelere göre bu Sözleşmenin imzalanmasından ve onay ve katılma belgelerinden;
b- 18. maddeye göre bu Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarihten;
c- 20. maddeye göre revizyon taleplerinden;
d- 19. maddeye göre bu Sözleşmeye konulacak çekincelerden haberdar edecektir.
Madde 22
Bu Sözleşmenin Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinleri aynı şekilde geçerli olan orijinali Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne tevdi edilecektir; o da bunun tasdikli bir suretini 15. maddede belirtilen bütün Devletlere gönderecektir.
Yukarıdakileri tasdiken, hükümetleri tarafından gereği veçhile yetkilendirilmiş olan temsilciler bu Sözleşmeyi imzaladılar.

Yirmidokuz Nisan bindokuzyüzellisekiz tarihinde Cenevre’de tanzim edildi.